مهین عظیما چهاردهمین دانشجوی دختری بود که در سال ۱۳۲۷ به دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران راه یافت و دهمین دختر فارغ‌التحصیل در رشتۀ نقاشی از این دانشکده. او در بارۀ آن دوره می‌گوید:

"دانشجویان، دوستان خوب و با‌صفا، محیطی گرم و صمیمی را تشکیل می‌دادند. گرامافونی در گوشه‌ای به چشم می‌خورد، صفحات بتهوون، باخ و موزارت از مجموعه آهنگ‌هایی بود که همیشه در آتلیه به گوش می‌رسید.معمولاً منوچهر شیبانی (شاعر و نقاش) با جثۀ کوچکش با صدایی رسا، اشعار سرودۀ خود را باصلابت و بلند می‌خواند و در طول آتلیه راه می‌رفت. و سهراب سپهری همیشه ساکت و آرام با اصرار دوستان در کنجی به خواندن اشعارش می‌پرداخت، در حالی که موزیک هم مترنم بود. گاه اسماعیل شاهرودی (شاعر) و صادق بریرانی هم به جمع ما می‌پیوستند."

او در سال ۱۳۳۲ از این دانشکده فارغ‌التحصیل شد و در همین سال با مسعود برزین (روزنامه نگار و نویسنده) ازدواج کرد. بعدها به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمد و سال‌ها ریاست دبیرستان مهین را بر عهده داشت.

در سال ۱۳۴۶ به صورت کاملاً اتفاقی با نقاشی پشت شیشه آشنا شد. "با دیدن این نوع نقاشی بسیار تحت تأثیر قرار گرفتم و مصمم شدم که از آن پس احساسم را بر پشت شیشه بریزم و بدین شکل تصویر و نقش وارونه کشیدن را آغاز کردم."

او که همیشه به نقاشی علاقه داشت، می‌خواست کاری متفاوت انجام دهد و نقاش زمان خودش باشد. می‌گوید نقاشی پشت شیشه کار ساده‌ای نیست و از این رو هنرمندان اندکی به آن توجه ظاهر کرده‌اند؛ چون در آغاز نقاشی طرحی، نخست باید پایان نقاشی را روی شیشه آوری و سپس به آغاز آن برسی؛ وارونه است. دیگر این که شیشه شکننده است و آثارت می‌تواند عمر کوتاهی داشته باشد. اما مهین عظیما برای ماندگاری آثارش اکنون از شیشۀ نشکن استفاده می‌کند که همۀ ویژگی‌های شیشه را دارد، به جز شکنندگی آن.‌

نقاشی پشت شیشه، این هنر بی ادعا و عامیانه، آن گونه که باید و شاید، هنوز شناسنامۀ‌ خود را دریافت نکرده‌است. این هنر ازیادرفته، یادگار هنرمندان گمنام ایرانی است. قصۀ نقاشی پشت شیشه مدت‌هاست تمام شده و کمتر کسی این هنر را می‌شناسد.

مهین عظیما می‌گوید:" کوششم بر این بوده و هست که به نوبۀ خود جانی تازه بر این پیکر نا‌توان بدهم".

فریال سلحشور، محقق نقاشی پشت شیشه، می‌نویسد: "خانم مهین عظیما از نقاشان معاصر است که به یکی از شیوه‌های ازیادرفته هنر ایرانی دل بسته و در راه پاسداری از آن می‌کوشد. این شیوۀ هنری مهجور، نقاشی پشت شیشه است که هنرمند ما با آگاهی از دشواری اجرای آن بر سطح لغزندۀ شیشه به آن پرداخته‌است. نقاشی پشت شیشه هنری با پیشنه‌ای بسیار کهن است. در حقیقت سابقۀ ساخت نمونه‌های کشف‌شده در جنوب ایتالیا به قرن سوم و چهارم پیش از میلاد می‌رسد. این هنر در طول قرن‌ها به دست هنرمندان مختلف اجرا شده و چون شیشه‌های تزیین‌شده بسیار گران‌بها بوده‌اند، تنها حکمرانان و کلیساها توانایی سفارش ساخت این آثار را داشته‌اند. این شیوۀ هنری در قرن ۱۵ میلادی در اروپا به حد اعلای زیبایی خود رسید و از بندر ونیز که مرکز تجارت پررونق آن دوران بود، به سراسر جهان راه یافت.

بر اساس شواهد موجود، نقاشی پشت شیشه در دوران زندیه (حدود ۱۱۶۳ خورشیدی) به ایران رسید و در تزیین بناهای مناطق جنوبی ایران، به‌ویژه در شیراز مورد استفاده قرار گرفت. در این سال‌ها معماران قطعات کوچک گل‌ و مرغ و چهرۀ دختران اروپایی را همراه با آینه‌کاری در گچبری‌های سقف و دیوارهای خانه‌های اعیانی به کار می‌برند.

در دورۀ قاجار و همزمان با سلطنت فتحعلی شاه (۱۲۵۰ – ۱۲۱۲ هـ.ق) از این هنر برای ترسیم چهرۀ شاهزادگان قاجار استفاده می‌شد و پس از آن نقاشی پشت شیشه مورد توجه مردم قرار گرفت و به‌تدریج نقاشی‌های مذهبی پشت شیشه یا شمایل‌ها پدیدار شد. آثار اخیر به دو دسته نقاشی‌خط و شمایل تقسیم می‌شوند. همۀ آنها به سفارش افراد و برای هدیه به سقاخانه‌ها، امامزاده‌ها و مکان‌های مقدس ساخته می‌شدند. شمایل‌های پشت شیشه در نقاشی دورۀ قاجار اهمیت فراوان دارند، اما تا به حال توجه بایسته به آن نشده‌است. این آثار را می‌توان نمونه‌های درخشان هنر شیعی‌– ایرانی نامید که مهم است مورد بررسی و تأمل قرار گیرد.

پرویز کلانتری در ارتباط با مهین عظیما و آثارش می‌نویسد: "مهین عظیما از هنر‌آموختگان دانشکدۀ هنر‌های زیبا‌ی تهران است. دانشکده‌ای که در سال ۱۳۱۹ به ریاست آندره گدام فرانسوی تدریس آکادمیک هنر را بر اساس الگوی بوزار پاریس آغاز کرد. هفتاد سال میراث نقاشی معاصر ایران به دست هنرمندان این دانشکده و پس از آن دانشکدۀ هنر‌های تزئینی آفریده شده‌اند. هنرمندانی که عموماً در پایان تحصیل به اروپا سفر کرده‌اند و با آشنایی با مکاتب جدید هنری تجربه‌های خود را در ایران به کار بستند. اما این هنرمندان نوگرا با توجه به سنت‌ها و ارزش‌های میراث هنری ایران به خلق آثارشان پرداختند. حسین کاظمی که با صادق هدایت دوستی داشت نخستین مینیاتور مدرن خودش را در شخصیت (زن اثیری) بوف کور آفرید و بعد‌ها دیگر هنرمندان مدرنیست ایران هر کدام با شیوه‌های شخصی به این مهم پرداختند. در یک بررسی تطبیقی از آثار حسین کاظمی، منوچهر شیبانی، ناصر اویسی و مهین عظیما شیوۀ استفاده آنها از مینیاتور ایرانی را در نوآوری‌هایشان مشاهده می‌کنیم و در بررسی تطبیقی دیگر به نمونه‌ای اشاره می‌شود که یکی بر پولاد و دیگری بر شیشه نقش بسته‌است. "مرغ نه آدم نه" از ژازه تباتبایی و نقاشی پشت شیشه از مهین عظیما (عشق شانه‌به‌سر)".

در گزارش مصور این صفحه نمونه‌هایی از نقاشی پشت شیشه مهین عظیما را می‌بینید.

انتخاب از آرشیو جدیدآنلاین:۰۱ سپتامبر ۲۰۱۱ - ۱۰ شهریور ۱۳۹۰

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب