تابستان امسال موزۀ هنر مدرن پاریس، درگیر به چالش کشیدن تاریخ ایران معاصر است، روایت و تصاویری از "شهر قصه" تا "روایت فتح"، از "بهمن محصص" تا "باربد گلشیری"، نقاشی و عکس و کولاژ، فیلم و صدا و مستندات به ترتیب زمان‌، از ۱۹۶۰ تا به امروز.

در این نمایشگاه که «تاریخ ناویراسته» نام دارد دویست اثر هنری از بیست هنرمند ایرانی به نمایش درآمده است. نمایشگاه چنان که از نامش پیداست برش‌هایی است از تاریخ هنری ایران در نیم قرن اخیر و چیدمانی است از بیشتر هنر‌ها، با سه سرفصل: دهه ۱۳۴۰ تا پیش از انقلاب یعنی سال‌های نوسازی و نوزایی‌های هنری و فرهنگی در پایان عصر پهلوی؛ دهه انقلاب و جنگ، و تاثیر این دو واقعه بسیار مهم بر فرهنگ و هنرهای نمایشی و تصویری و تجسمی؛ و دوره معاصرکه دربرگیرنده پویایی‌های خلاقه هنرمندان در ۲۵ سال اخیر در داخل و خارج است.

در دوره اول کارهایی از هنرمندانی به چشم می‌خورد که در هنر معاصر، هریک در زمینه‌ای پیشگام بوده‌اند از  "بهمن محصص" (مجسمه‌ساز و نقاش) گرفته تا "بهجت صدر"(نقاش)، "اردشیر محصص" (گرافیست و طنزنگار) و "مرتضی ممیز" (گرافیست و طراح). آثار فیلمسازانی چون "پرویز کیمیاوی" و نمایشگرانی چون "بهمن مفید" (آفریننده شهر قصه) و عکاسانی چون "کاوه گلستان"، با عکس‌های تاریخی‌اش، نیز در این دروه حضور دارند. نقش جشن هنر شیراز در معرفی هنر غربی و شرقی و نوآوری‌های آن نیز در این جا جلوه‌گر است.

در بخش دوم آن چه که دیده می‌شود، تنوع تصاویر و نمادهایی است که در دوره قبل و بعد از انقلاب و جنگ پدید آمده و نیز آمیزه‌های هنری که در کار گروهی از هنرمندان تجلی یافته. هنر در ایران  با انقلاب و جنگ دچار جهشی بزرگ شد، شکاف میان هنر رسمی و غیر رسمی بیشتر شد و بهره‌گیری هنر از فضای عمومی شاهد بزرگترین دگرگونی بود. عکس‌های "بهمن جلالی" و "رعنا جوادی" و دیگران از روزهای انقلاب که به همت "کریم امامی" در کتاب «روزهای خون، روزهای آتش» نشر یافت، در این نمایشگاه به صورت اسلاید عرضه شده است. برخی از  مستندهای "کامران شیردل" و نیز نوارهایی که در ایام انقلاب از تلویزیون پخش شد، از مستندهای این نمایشگاه است. کارهای "مرتضی آوینی" و فیلم وعکس‌های او از جنگ ایران و عراق هم خشونت جنگ و هم حضورمردم را در آن به تصویر کشیده است.

بخش سوم  در کارهای نسلی به نمایش درآمده که بیشتر پس از انقلاب به دنیا آمده‌اند و برخی از آن‌ها هم به غرب مهاجرت کرده‌اند. آثار آن‌ها گاه با نوعی نوستالژی همراه است و گاه طنز. گاه هم مستند‌های واقع‌گرایانه چه در فیلم یا عکس و چیدمان، وجه مشترک آن‌ها است. دیگر برای آن‌ها، تصویر لزوما شیئي برای نمایش زیبایی نیست. آن‌ها زندگی دگرگون شده ایرانیان را در ساحت‌های متنوع و بیشتر فردی آن ثبت کرده‌اند. یا به سوژه‌های دیگر از پدیده‌هایی نو در زندگی ایرانیان پرداخته و کوشیده‌اند گذشته را از  نگاهی نو بررسی کنند.  این را می‌توان در چیدمان‌های "نرمین صادق" دید که نگاهی دیگر دارد به «منطق الطیر عطار». 

در برش‌های تصویری در ظاهر به هم ناپیوسته این نمایشگاه، بیننده در کنار دیدن آثاری خلاق و متنوع از هنر ایران، با پرسشی اساسی و چالشی رو به رو می‌شود. او به فکر وادار می‌شود تا محیط هنری و فرهنگی‌ای را که این هنرها در آن خلق شده‌اند بهتر بشناسد و به محدودیت‌های اجتماعی و سیاسی، سرچشمه‌های الهام و آفرینش و نیز تلاش فردی هنرمند  برای بیان خلاقیت دراین چارچوب‌ها پی ببرد.

"اودیل بورلورو" (Odile Burluraux) یکی از اعضای گروه برگزاری نمایشگاه‌های موزه هنرهای پاریس، که در راه‌اندازی نمایشگاه "تاریخ ناویراسته" شرکت داشته، درباره گروه برگزارکننده نمایشگاه می‌گوید: "گروه متنوعی داشتیم مثلا "نرمین صادق" که خودش هنرمند است. "مراد منتظمی" که مورخ هنر است. "کاترین داوید" هم که یک کمیسر همیشه مسافر. این گونه گونی پویایی بیشتری به روند گزینش و چیدمان آثار نمایشگاه داده است. نمی‌شود به طور دقیق گفت، کاری که در این نمایشگاه روی هنر ایران انجام شده، تا چه حد با باقی نمایشگاه‌هایی که در این باره در غرب برگزار شده، متفاوت است. معمولا نمایشگاه‌های مشابه یا تا سال ۱۹۷۹، یعنی سال انقلاب ایران را نشان می‌دهند یا هنرمندان معاصر ایرانی دهه‌های اخیر پس از ۲۰۰۰".

علاوه بر افراد یاد شده، "ولی محلوجی"، پژوهشگر هنر نیز یکی دیگر از اعضای این گروه است که مجموعه مستندی از فیلم، پوستر وآثارهنری باقیمانده از جشن هنر شیراز به همت او گردآوری و در این نمایشگاه عرضه شده است.

خانم بورلورو که برای انتخاب آثار به همراه دیگر اعضای گروه  به تهران رفته از استقبال جوانان از هنر و رفت و آمدشان به این مراکز، ابراز شگفتی می‌کند: "به نظر من هنر ایران امروز در سطح جهان دیده می‌شود، به ویژه به همت برخی گالری‌دارهای تهران که فعالیت‌شان دامنۀ بین‌المللی دارد. تعداد زیادی هنرمند ایرانی وجود دارند که کارهای عالی دارند و فقط کافی‌ست که کارشان، به نمایش گذاشته شده و مطرح شوند. با این همه، ما در این نمایشگاه به دنبال معرفی هنرمند ایرانی نبودیم. تاکید اصلی روی پیوند هنر ایران با تاریخ سیاسی کشور است. به همین جهت تعداد کمی هنرمند مشهور در غرب در کنار تعداد زیادی هنرمند کمتر شناخته شده حضور دارند که برخی شان آن‌قدر جوانند که این  اولین نمایشگاه‌شان محسوب می‌شود".

بخش قابل توجهی از نمایشگاه به عکس مستند تعلق دارد که نشانگر لحظات کلیدی پنجاه سال گذشته ایران بوده‌اند: "مثلا وقتی که کارهای کاوه گلستان و بهمن جلالی را می‌بینیم در کنار "تهمینه منزوی" و "بهزاد جایز"، حس می‌کنیم که عکاسی مستند، یک سنت قوی در ایران‌ست که ما را به ابتدای عکاسی دورۀ قاجار می‌برد. به این ترتیب، در تمام نمایشگاه تاریخ با موضوعات مختلف به وسیله هنرمندان روایت می‌شود. سعی کرده‌ایم که این تاریخ را به چالش بکشیم و موضوع تفکر قرار بدهیم چون به نظر ما این تاریخ، هنوز واقعا تدوین نشده است. چرا که اتفاقات سیاسی و اجتماعی اخیر، مانع این کار شده‌است. از این رو ضرورت مکان‌هایی به ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران احساس می‌شود که محل نمایش و پژوهش هنر باشد. مثلا موزۀ هنرهای معاصر تهران، بخشی از این کار را انجام می‌دهد اما به تنهایی کفایت نمی‌کند. نمایشگاه تاریخ ناویراسته، تنها یک گام در راه مکتوب کردن ایران معاصر است".

خانم بورلورو به افق هنر ایران "به شکل واقع گرایانه و نسبی" خوش‌بین است: "به نظر من امروز امکاناتی وجود دارد که هنر مستقل، جدا از بازار و مسایل اقتصادی، پا بگیرد. البته این امکانات، هنوز خیلی محدود است به چند موسسۀ فرهنگی و موزه و کلکسیونر. اما از جهت دیگر با خود هنرمندان است که زندگی هنری‌شان را در دست بگیرند و انتخاب کنند که برای چه کسی و روی چه حوزه‌ای و با چه ابزاری می‌خواهند کار بکنند. در کنار جریان هنر مستقل و آلترناتیو که هنرمندانش زندگی‌های کمتر آسوده‌ای دارند، همیشه گالری‌ها و هنرمندانی هستند که برای بازار کار می‌کنند. نمی‌شود به نفع یکی از این جریان‌ها، جلوی دیگری را گرفت اما می‌شود به هنر مستقل پروبال بیشتری داد".

این نمایشگاه تا ۲۴ اوت ۲۰۱۴ در موزه هنرهای مدرن پاریس برپاست. از آن جا که بسیاری از هنرمندان ایرانی مانند کامران شیردل و بهمن محصص و دیگران برای هنر آموزی و مطالعه و یا زندگی در رم بوده‌اند و برخی هم هنوز در رم زندگی می‌کنند، قرار است از ماه دسامبر این نمایشگاه در موزه هنرهای قرن ۲۱ رم (ماکسی) به نمایش گذاشته شود. 

در گزارش تصویری این صفحه به نمایشگاه "تاریخ ناویراسته ایران" در پاریس سر زده‌ایم.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب